Erytropoetyna (EPO) – efekty i skutki uboczne.

Erytropoetyna (EPO) to hormon peptydowy, który naturalnie występuje w organizmie człowieka i odgrywa kluczową rolę w produkcji czerwonych krwinek. Jest wydzielana głównie przez nerki w odpowiedzi na niedotlenienie i stymuluje szpik kostny do zwiększonej erytropoezy (procesu tworzenia erytrocytów). W medycynie EPO jest wykorzystywana jako lek w leczeniu niedokrwistości spowodowanej przewlekłą niewydolnością nerek, nowotworami oraz niektórymi chorobami przewlekłymi.

W świecie sportu erytropoetyna stała się jednym z najczęściej stosowanych środków dopingujących, szczególnie w dyscyplinach wytrzymałościowych, takich jak kolarstwo, biegi długodystansowe i triathlon. Doping EPO pozwala na zwiększenie wydolności tlenowej organizmu poprzez podniesienie poziomu hematokrytu i zwiększenie transportu tlenu do mięśni. Jednak stosowanie tego hormonu niesie za sobą poważne skutki uboczne i jest surowo zabronione przez Światową Agencję Antydopingową (WADA).

W niniejszym artykule przeanalizujemy mechanizm działania EPO, jej efekty, zastosowanie w sporcie oraz możliwe skutki uboczne i zagrożenia zdrowotne wynikające z jej stosowania.

Mechanizm działania erytropoetyny.

Erytropoetyna jest glikoproteiną składającą się z 165 aminokwasów i jest produkowana w nerkach przez komórki okołokanalikowe w odpowiedzi na niedotlenienie. Proces ten jest regulowany przez czynnik transkrypcyjny HIF-1α (hypoxia-inducible factor 1-alpha), który aktywuje ekspresję genu EPO, gdy poziom tlenu w organizmie spada.

Po wydzieleniu erytropoetyna wiąże się ze swoistymi receptorami (EPOR) na powierzchni komórek progenitorowych w szpiku kostnym, stymulując ich różnicowanie do erytrocytów. W wyniku tego procesu wzrasta liczba czerwonych krwinek, a tym samym poziom hemoglobiny i zdolność organizmu do transportu tlenu.

Zwiększona liczba erytrocytów prowadzi do poprawy wydolności aerobowej, co jest kluczowe w sportach wytrzymałościowych. Zawodnicy stosujący EPO mogą osiągać lepsze wyniki dzięki opóźnionemu zmęczeniu mięśniowemu i bardziej efektywnemu wykorzystywaniu tlenu przez organizm.

Efekty stosowania erytropoetyny w sporcie.

Wiele leków, których pierwotnym zadaniem jest zastosowanie w leczeniu, jest stosowanych w sporcie, jako forma dopingu. Warto zwrócić uwagę, jak wielu sportowców dyscyplin wytrzymałościowych ma zdiagnozowaną astmę, a co za tym idzie – są „leczeni” erytropoetyną.

Zwiększenie poziomu hematokrytu i hemoglobiny.

Jednym z głównych efektów stosowania EPO jest podwyższenie poziomu hematokrytu, czyli stosunku objętości erytrocytów do całkowitej objętości krwi. Naturalne wartości hematokrytu u mężczyzn wynoszą około 40–50%, a u kobiet 36–44%. Przyjmowanie erytropoetyny może podnieść ten poziom nawet do 60%, co znacząco zwiększa zdolność krwi do transportu tlenu.

Podobnie wzrasta poziom hemoglobiny – białka odpowiedzialnego za wiązanie tlenu w erytrocytach. Wzrost hemoglobiny poprawia efektywność dostarczania tlenu do tkanek i zwiększa wytrzymałość mięśniową.

Poprawa wydolności tlenowej.

Badania naukowe wykazały, że stosowanie EPO może zwiększyć maksymalny pobór tlenu (VO₂ max) nawet o 10–15%. W badaniu przeprowadzonym przez Lundby i wsp. (2008) na grupie kolarzy, stosowanie erytropoetyny przez kilka tygodni znacząco zwiększyło ich zdolność do długotrwałego wysiłku i poprawiło czas jazdy na rowerze o kilka procent.

Opóźnienie zmęczenia mięśniowego.

Większa dostępność tlenu w mięśniach pozwala na bardziej efektywne wykorzystanie metabolizmu tlenowego, co przekłada się na późniejsze wystąpienie zmęczenia. Zawodnicy stosujący EPO są w stanie utrzymać wysoką intensywność wysiłku przez dłuższy czas bez uczucia wyczerpania.

Lepsza regeneracja po wysiłku.

Ponieważ EPO poprawia transport tlenu, procesy regeneracyjne po intensywnym wysiłku są bardziej efektywne. Tkanki szybciej usuwają produkty przemiany materii, takie jak kwas mlekowy, co pozwala na szybszy powrót do pełnej sprawności.

Skutki uboczne związane ze stosowaniem erytropoetyny.

Pomimo korzyści, stosowanie erytropoetyny w sposób niekontrolowany niesie za sobą poważne konsekwencje zdrowotne.

Zwiększone ryzyko zakrzepicy i udarów mózgu.

Podniesienie poziomu hematokrytu powoduje wzrost lepkości krwi, co zwiększa ryzyko zakrzepicy, zatorów i udarów mózgu. Wysoka liczba erytrocytów sprawia, że krew staje się bardziej gęsta i wolniej przepływa przez naczynia, co może prowadzić do powstawania skrzepów.

Nadciśnienie tętnicze.

Stosowanie EPO może prowadzić do wzrostu ciśnienia krwi, co stanowi dodatkowe obciążenie dla układu sercowo-naczyniowego. W skrajnych przypadkach może to doprowadzić do niewydolności serca.

Powikłania ze strony układu krążenia.

Wysoki hematokryt obciąża serce, które musi pompować gęstszą krew. Może to prowadzić do przerostu lewej komory serca i zwiększonego ryzyka nagłej śmierci sercowej, zwłaszcza podczas intensywnego wysiłku fizycznego.

Autoimmunologiczna niedokrwistość aplastyczna.

Długotrwałe stosowanie syntetycznej erytropoetyny może prowadzić do reakcji autoimmunologicznych, w wyniku których organizm zaczyna niszczyć własne erytrocyty. Może to skutkować ciężką niedokrwistością i koniecznością leczenia szpitalnego.

Ryzyko przedawkowania.

Nieodpowiednie dawkowanie EPO może prowadzić do niekontrolowanego wzrostu hematokrytu, co znacząco zwiększa ryzyko poważnych powikłań zdrowotnych, w tym nagłej śmierci.

Erytropoetyna a doping.

Erytropoetyna została wpisana na listę substancji zakazanych przez WADA w 1990 roku. Wprowadzono zaawansowane testy antydopingowe, które pozwalają wykryć zarówno naturalne, jak i syntetyczne formy EPO w organizmie sportowców.

Testy antydopingowe wykrywają EPO poprzez:

• Analizę moczu – wykrywanie obecności rekombinowanej erytropoetyny, która różni się strukturą od naturalnej.
• Testy krwi – pomiar hematokrytu, poziomu hemoglobiny i wskaźnika retikulocytów, które mogą wskazywać na doping.

Podsumowanie.

Erytropoetyna jest niezwykle skutecznym środkiem zwiększającym wydolność organizmu, ale jej stosowanie poza wskazaniami medycznymi jest niebezpieczne i zabronione. Efekty EPO, takie jak poprawa transportu tlenu i wydolności tlenowej, czynią ją atrakcyjnym dopingiem, jednak ryzyko zakrzepów, nadciśnienia i powikłań sercowych sprawia, że jej użycie może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, a nawet śmierci.